Angst, stress, onzekerheid … het zijn enkele van de meest gevoelde gevolgen van de coronacrisis of de wereldproblemen. Het zijn emoties die veel mensen destabiliseren.

Innerlijke systemen in onevenwicht

“Als mens hebben we 3 systemen die op de een of andere manier in evenwicht moeten blijven”, legt Bjorn Prins, mindfulnesstrainer en onderzoeker, uit.

• Het systeem van de jager/verzamelaar: met dit systeem gaan we op jacht, proberen we te winnen en doelstellingen te bereiken.
• Het beschermingssysteem: dat treedt in actie wanneer we dreiging voelen voor onszelf of wie ons dierbaar is. Bij een pandemie zoals COVID-19 komt dit systeem onder druk te staan. We voelen ons bedreigd en worden bang.
• Het rustsysteem: dit kan pas actief worden als de vorige 2 systemen niet actief zijn. Het is het systeem van het niets-doen, lummelen …

“Angst, stress en onzekerheid zijn uitingsvormen van het jaag- of het beschermingssysteem. Het zijn ‘functionele’ mechanismen: ze zorgen ervoor dat we als soort konden overleven gedurende vele duizenden jaren. Ze helpen ons ook om de dag door te komen. Maar bij een chronische overprikkeling ontstaat er een onevenwicht.”

Mentale flexibiliteit

Niet zo gek dat we onrust ervaren, want crisissen zoals de coronapandemie of oorlog in de wereld zorgen voor stevige overprikkeling. “De jager blijft jagen en de beschermer voelt zich niet meer veilig. Er is onzekerheid over de toekomst op economisch vlak, professioneel vlak …”, weet Bjorn.

“Ik zag onlangs cijfers. 2000 respondenten vulden een test in en 37 % (!) van de mensen vertoonde tekenen van psychisch leed (vermoeidheid, zenuwachtigheid, depressieve gevoelens, zich waardeloos voelen). We leven in een tijd van klimaatopwarming, politieke crisis … Mentale flexibiliteit is belangrijk. We kunnen stabiliteit niet langer buiten onszelf zoeken."

“De chronische overprikkeling van onze systemen uit zich ook in slaapstoornissen. Of gejaagdheid, prikkelbaarheid, een kort lontje … Sommigen ervaren fysieke problemen, zoals maag- of darmklachten, hartkloppingen, rugpijn … De 1ste signalen van chronische stress verschillen van persoon tot persoon, maar het zijn alarmpjes die aangeven dat er iets moet veranderen.”

Anders omgaan met gedachten en emoties

Maar … emoties kan je niet zomaar stopzetten met een aan/uitknopje, toch? “Neen, je kan ook je gedachten niet stopzetten. Probeer de komende minuut maar eens niet te denken aan een gele jeep. Probeer ‘s nachts de zorgen maar eens uit je hoofd te zetten. Wat je heel hard probeert te onderdrukken, blijft net bestaan. Je komt terecht in een innerlijk gevecht”, zegt Bjorn.

“De oude psychologische scholen waren erop gericht om verstorende gedachten en emoties uit te zuiveren door er tegenin te gaan. Maar wat blijkt? Bij depressie bijvoorbeeld werkt dit op korte termijn, maar 60 tot 70 % van de patiënten hervalt.”

“In de jaren 1980 ontdekte men dat door patiënten met depressie anders te leren omgaan met de gedachten en emoties, de hervalratio werd gehalveerd. In de plaats van het gevecht aan te gaan met de gedachten en emoties, leerden mensen ze op een vriendelijke en open manier te observeren. Dat is de essentie van wat we kennen als mindfulness.”

De kunst van het vertragen: het SLOW-principe

Hoe werkt het precies? “Mindfulness leert je in de 1ste plaats om het rustsysteem opnieuw te activeren. Je neemt dagelijks 15 minuten de tijd om de pauzeknop in te drukken. Je kan het omschrijven als stoppen en landen”, stipt Bjorn aan.

“Je zet alles aan de kant en maakt gebruik van je adem en lichaam om hier en nu aanwezig te zijn. Zonder iets te moeten doen. Dat creëert innerlijke stabiliteit en ja, dat kan je trainen. Neurologisch onderzoek toont aan dat specifieke regio’s in het brein écht veranderen door een gerichte training.”

“Na de activatie van het rustsysteem leer je om anders om te gaan met je gedachten en emoties. Je leert ze in een toestand van rust op een open manier te observeren. Daardoor krijg je ruimte en inzicht. Je bént de angst niet, je observeert de angst. Je bént de boosheid niet, je ziet de boosheid. Zo creëer je innerlijke ruimte.”

“Vanuit die ruimte ga je op zoek naar de essentie, naar wat is belangrijk in je leven. Zo kom je in contact met je persoonlijke waarden en stel je na de oefening een waardengedreven of een wijze actie. De laatste stap in het proces.”

De 4 stappen van het proces kan je samenvatten in het letterwoord S L O W. Voor wie twijfelt: de effecten van deze manier van omgaan met emoties staan beschreven in meer dan 30 000 wetenschappelijke publicaties. “Je ervaart minder stress, meer rust, een betere slaapkwaliteit en immuniteit, meer creativiteit, minder depressieve gevoelens, minder angst … Neurologisch blijken er 4 specifieke regio’s te veranderen als gevolg van dagelijkse meditatie. Komaan, daar teken je toch voor!”, zegt Bjorn.

Mindfulness als duurzame manier van zorg

Kan mindfulness er dan ook voor zorgen dat je geen verdere (professionele) hulp moet zoeken? “Eigenlijk wel. Maar veel hangt af van je voorgeschiedenis, je genetisch materiaal … Als je met mindfulness aan de slag gaat, voorzie je jezelf van je ‘dagelijkse onderhoud’”, vertelt Bjorn.

“Mindfulness is een duurzame manier van zelfzorg. Beschouw het als een mentale start to run, waarbij je in een pakket van 18 tot 20 uur een aantal skills verwerft. En daar kan je dan voor altijd mee verder. Jammer dat veel mensen niet beseffen hoeveel innerlijke vermogens en krachtbronnen we hebben!”

“Zit je al verder in het proces, en heb je een angststoornis ontwikkeld of een acute depressie, dan kan je bijvoorbeeld zoeken naar een mindfulnesstrainer die ook psycholoog is. Je kan mindfulness dan combineren met therapie. Beiden zijn complementair. Mindfulness zorgt er dan vooral voor dat je op lange termijn jezelf kan blijven helpen.”

Informeer je

Toch blijven heel veel mensen sceptisch staan tegenover mindfulness. Bjorn: “Laat me antwoorden met een citaat van Frank Zappa: ‘Your mind is like a parachute. It doesn’t work if it doesn’t open’.”

Sommigen vatten mindfulness ook verkeerd op. “Het stoppen en landen beschouwen velen al als mindfulness. Maar het meest heilzame aspect zit in de observeercomponent, waarbij je op een andere manier met de werkelijkheid probeert om te gaan. Stoppen en landen is een noodzakelijke voorwaarde, maar een onvoldoende voorwaarde om tot mindfulness te komen.”

“Maar als je sceptisch staat tegenover mindfulness, heb je groot gelijk. Je moet de dingen niet zomaar aannemen. Ga op zoek, informeer je, lees erover. Voor mensen die geïnteresseerd zijn in wetenschap, surf eens naar www.sciencedirect.com en zoek daar even op ‘mindfulness based’. Kijk naar de titels van duizenden studies.”

Wetenschappelijk onderbouwd

Ondanks het feit dat er heel wat wetenschappelijke bewijzen zijn, blijft mindfulness vaak omgeven door een soort hippiezweem. “We bereiken nog altijd een groot deel van de mensen niet. Maar eens mensen een webinar volgen, schrikken ze van de wetenschappelijke onderbouw. Je kan op structurele manier je brein veranderen … door ‘op je kont te zitten en je ogen te sluiten’. Het is bijna een soort levenshack”, stelt Bjorn.

“Mindfulness heeft niets met geloof te maken. Het is gebaseerd op praktijkervaring. Het kan zijn dat mediteren jouw ding niet is. Als met de hond gaan wandelen of Netflix kijken voor jou een betere stressreductietechniek is en jij daarmee kan stoppen en landen, even goed. Vind wat voor jou werkt.”

Iets voor jou? Gewoon proberen!

“Wil je het proberen, start dan met eenvoudige oefeningen. Het gaat niet over op een meditatiekussen zitten, wel over op een niet-oordelende manier iets wat onbewust is bewust maken en daarnaar kijken. Het is niet enkel iets voor zweverige mensen met te veel tijd. Mediteren betekent niet dat je in pyjama-achtige kleren zit en je benen in je nek slaat. Het gaat evengoed in kostuum op een stoel, met je ogen open.”